Ook bomen kunnen ziek worden of aangetast door schimmels of bijvoorbeeld halsbandparkieten. De meest bekende bedreigingen worden op deze pagina besproken.

Vaak kan een boom zichzelf herstellen. Maar als er gevaar ontstaat voor de omgeving, dan wordt de boom gerooid.

Lees meer over boomziekten en plagen op de website van de gemeente Den Haag.

Essentaksterfte

Essentaksterfte (hierna ETS) veroorzaakt door de schimmel Hymenoscyphus fraxineus (originele naam: Chalara fraxinea) is een relatief nieuwe boomziekte die vanaf medio jaren ‘90 in Oost-Europa en vanaf ongeveer 2010 ook in Nederland in toenemende mate leidt tot sterfte van essen (Fraxinus). De gewone es (Fraxinus excelsior), een veelgebruikte en daarmee belangrijke laan- en straatboomsoort in Nederland, zowel in het buitengebied als in de stad, blijkt zeer gevoelig voor ETS. Gemeenten bezitten na Staatsbosbeheer (SBB) het grootste aantal essen. De schade in bosgebieden is inmiddels zeer groot.

Bomen in de stedelijke en landelijke omgeving lijken minder vaak en/of minder zwaar aangetast te worden dan bomen in gesloten beplantingen, zoals bomen in bosverbanden en in essenhakhout- opstanden. In de stedelijke en landelijke omgeving komen ook andere Fraxinus soorten en cultivars van Fraxinus excelsior voor die in een aantal gevallen minder last lijken te hebben van ETS, maar een compleet beeld hiervan ontbreekt nog. Verder is het microklimaat rond deze straatbomen niet vergelijkbaar met dat van een bosomgeving. Door deze verschillen is het verloop van de ziekte in es, als straatboom geplant, moeilijk in te schatten en de impact (nog) niet met zekerheid aan te geven.

De Universiteit van Wageningen (WUR) heeft een protocol opgesteld voor beheerders van essen, waarbij de essentaksterfte is vastgesteld. Op de website zijn 10 vragen en antwoorden beschreven over deze ziekte.

Iepziekte

De iep is de meest voorkomende straatboom van de gemeente Den Haag. Voordeel van de iep is dat hij goed tegen de zoute zeewind bestand is. Helaas is de iep gevoelig voor de besmettelijke iepziekte. Daarom ent de gemeente Den Haag jaarlijks 10.000 iepen in om de iepen beter te beschermen tegen de iepziekte.
De iepziekte wordt veroorzaakt door de schimmel Ophiostoma ulmi. Konden de iepen deze ziekte nog wel overleven, tegenwoordig is er een agressievere vorm Ophiostoma novo-ulmi. De boom reageert op deze agressievere schimmel door zijn houtvaten af te sluiten. De bladen krijgen geen vocht meer en de boom sterft binnen een maand of drie. De verspreiding van de schimmel geschiedt volgens twee sporen. In de eerste plaats zorgt de iepenspintkever (Scolytus scolytus) voor verspreiding. De moederkever vreet een gang in de lengterichting van de stam of tak en legt aan weerszijden eitjes. De daaruit komende larven vreten ieder een eigen gang dwars op de moedergang (foto) op weg naar buiten om als volwassen kever uit te vliegen, de schimmel meenemend naar een volgende iep.
In de tweede plaats kan de schimmel zich verspreiden via wortelcontacten, tussen de verschillende iepen die niet ver van elkaar staan.

Voorkomen van iepziekte
Om de verspreiding van de iepziekte te voorkomen worden ca 9.000 iepen in de openbare ruimte jaarlijks ingeënt. Maar mocht een iep toch ziek zijn dan wordt hij binnen korte tijd gerooid om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Dit geldt ook voor particuliere bomen. Als u denkt dat ergens een zieke iep staat, meld dit dan aan de gemeente.

Kastanjebloedingsziekte

In de gemeente Den Haag staan zeer veel kastanjes, ook monumentale (o.a. Postzegelboom aan de Paleisstraat, de twee rijen aan de Sophialaan, Plein 1813, de verplaatste kastanje op de Koekamp). Toen eind 2004 bleek dat de bloedingsziekte bij kastanjes in de stad een groot probleem werd is op initiatief van de gemeente Den Haag een plan van aanpak ‘Red de kastanje voor Nederland’ opgesteld en is de landelijke Werkgroep Aesculaap ingesteld om het wetenschappelijke onderzoek te coördineren.

kastanjedrama2Uit het oriënterend onderzoek bleek dat een bacterie uit de Pseudomonas syringae groep duidelijk te relateren is aan de bloedingsziekte. Vanwege de bloedingsziekte is de gemeente terughoudend met het planten van nieuwe jonge kastanjes.

De Wageningse Universiteit (WUR) monitort de kastanjes om het voortschreidende ziekteproces in de gaten te houden. Het is jammer dat de informatiepagina hierover van de website van de gemeente verwijderd. De bevindingen van Werkgroep Aesculaap staan in het eindrapport onderzoeksprogramma (2005): Red de kastanje voor Nederland.

De Bomenstichting Den Haag heeft bij de consultatieronde voor de nieuwe Natuurwet gepleit voor een landelijke coördinatie van bestrijding van boomziekten (iepziekte, kastanjebloedingsziekte e.d.).

De Bomenstichting Den Haag vreest dat de kastanjes uit het straatbeeld van de gemeente Den Haag verdwijnen en verzet zich dan ook tegen het nodeloos kappen van kastanjes.

Zwammen en Schimmels

Veel bomen zijn dan wel een bron van insectenleven, maar soms wordt het teveel en kan na enkele jaren van kaalvraat de boom ernstig verzwakken, zeker als er nog andere ongunstige omstandigheden optreden zoals droogte of juist vernatting. De boom kan dan het loodje leggen.
Als zo’n dode boom niet wordt weggehaald, maar mag blijven staan – ja, dan profiteren daar weer andere organismen van, zoals zwammen, vleermuizen, spechten en boktorren. Zelfs een dode boom is goud waard…

Schimmels of zwammen kunnen zich in een boom vestigen nadat de boom verwond is geraakt bijvoorbeeld door aanrijschade, onzorgvuldig snoeien en maaien.

Een paddenstoel is het vruchtlichaam van een zwam of schimmel. Schimmeldraden kunnen in de grond en ook in bomen (stam, wortels) groeien. Zodra een houtvernietigende zwam zich in het houtweefsel heeft gevestigd, kan een langzaam maar zeker aftakelingsproces op gang komen. Op de website van de Mycologische Vereniging is veel informatie te vinden over paddenstoelen.
Van de grote hoeveelheid paddenstoelen noemen we een paar veelvoorkomende soorten bij bomen met de waarschuwing dat soorten moeilijk te herkennen zijn en dat je moet weten wanneer je wel of niet tot kappen moet overgaan, zie ook: alles over paddenstoelen.

  • Rond de stamvoet ziet u soms bundels van kleine paddenstoelen, vlees- tot bruinkleurig. Het is de Honingzwam (Armillaria sp.), die parasitair leeft op bomen en witrot veroorzaakt. Er zijn 2 soorten honingzwammen: de sombere en de echte.
  • De Tonderzwam (Ganoderma sp.) heeft een taaie houtige hoed en leeft parasitair op hout en veroorzaakt witrot. Er zijn 3 soorten: de echte, de platte en de dikrandtonderzwam.
  • Ook de Korsthoutskoolzwam (Hypoxylon deustum) is een parasitaire schimmel, te herkennen aan zijn houtskoolvormige vruchten, die tussen de wortelaanzet en op de stam voorkomen, vooral bij beuken en linden. De zwam veroorzaakt bruin- en witrot. Bij witrot wordt lignine afgebroken. Bij bruinrot wordt cellulose afgebroken. Er is niet veel aan te doen. Lees ook over houtrot op de website over paddenstoelen en op de website van de gemeente Den Haag over boomziekten en plagen.

Plagen – Eikenprocessierups

De eikenprocessierups is in 2019 al gezien is in Ypenburg, Haagse Hout en Escamp. Denkt u in het voorjaar dat er ook bij u in de buurt een nest met eikenprocessierupsen zit, doe dan een melding openbare ruimte of via telefoonnummer 14070. Kies in het formulier bij de vraag ‘Komt uw melding overeen met 1 van de volgende onderwerpen?’ voor ‘Nee’. Kies vervolgens voor ‘Dieren en hondenpoep’. Kies dan voor ‘Eikenprocessierups’. De gemeente laat de nesten binnen enkele dagen verwijderen door een professioneel bedrijf.

Plagen – Halsbandparkiet

De laatste jaren herbergt de gemeente Den Haag grote groepen Halsbandparkieten. In de winter 2012-2013 zijn er ca. 4000 exemplaren geteld (SOVON-rapport 2013/18). Sinds het najaar van 2007 verblijven ze o.a. in de kastanjes langs de Hofvijver en op het eiland. Ze brengen grote schade toe aan de bomen, doordat ze de knoppen (van bloem en blad) eruit pikken. Hadden ze aanvankelijk voorkeur voor kastanjebomen, in het voorjaar van 2014 bleken ook de linde en de iep slachtoffer te worden. De scheuten groeien nauwelijks meer uit. Vele bomen komen daarna niet meer of nauwelijks in blad of bloei. Als gevolg daarvan komen er onvoldoende voedingsstoffen van blad naar de rest van de boom. De meeste kastanjes langs de Hofvijver kwamen nauwelijks nog in blad. Deze kastanjes hadden ook last van de kastanjebloedingsziekte maar dankzij de bodemverbetering waren ze weer opgeleefd. Door de vraatzucht van de Halsbandparkiet gingen ze echter in vitaliteit zodanig achteruit dat de Adviesraad Monumentale Bomen heeft geadviseerd om deze rij gefaseerd te rooien, omdat ze een gevaar gingen opleveren voor de wandelaars. De Adviesraad heeft de winterlinde als vervangende soort aanbevolen. G.J. van Prooijen heeft een inventariserend onderzoek geschreven over de schade door halsbandparkieten.

Honden

Het plassen van honden tegen bomen is schadelijk voor de boom. Hondenurine bevat zouten en veel stikstof (ureum), die de schors van een boom aantasten. Mossen, die normaal op de boomstam groeien, verdwijnen. Als de schors aangetast is door urine, is de boom veel vatbaarder voor schimmels en ziekten.

Ook de mycorrhiza, dat zijn schimmels die ervoor zorgen dat de boomwortels voedingsstoffen en vocht kunnen opnemen – het is een symbiose -, zijn gevoelig voor zuren. De mycorrhiza kan eveneens worden aangetast door urine.

Lees meer bij Activiteiten van de Bomenstichting Den Haag.

Maaien

De gemeente Den Haag besteedt het maaien van gras uit aan aannemers. Maar wanneer er te gehaast, met te zware machines of onvoorzichtig met een bosmaaier wordt gemaaid ontstaat er schade aan wortels en stamvoet. Zware machines zijn oorzaak van verdichten van de grond. Onderzoek wees uit ca. 80% van de bomen in Nederland zijn aangetast door het onzorgvuldig maaien.

De Bomenstichting Den Haag heeft geen reden om aan te nemen dat het in Den Haag anders is. En pleit al enige jaren voor een beter maairegime, waarbij niet onder de kroon van de boom gemaaid mag worden.

Werkzaamheden

Wanneer er bomen staan op een bouwplaats, is het van groot belang dat deze op de juiste wijze worden beschermd. De gemeente Den Haag wil haar bomen op bouwplaatsen beschermen.
Ook Vereniging Stadswerk is actief op dit terrein. Zij heeft een flyer uitgegeven: ‘Boombescherming op bouwlocaties’.

De Bomenstichting heeft ‘Tien geboden voor bouw of aanleg bij bomen’ opgesteld. Ondanks alle voorschriften gaat er nog wel eens wat mis wanneer gewerkt wordt bij bomen.